Жобаның мақсаты – бірегей биологиялық әртүрлілікті сақтау, коллекциялық екпелерді қалыптастыру және жеміс өнімін өндіру және жасыл қала құрылысы саласында жұмыс істейтін тұтынушылар үшін вегетативтік көбейтуді жүргізу үшін питомник құру жолымен Жетісу Алатауының сирек кездесетін жабайы жемісті түрлерінің көшеттерін өндіру.
Жобаның міндеттері:
1. Жасыл қалемшелеу арқылы көбейту үшін оңай және орташа тамырланатын топқа жататын жабайы жемісті өсімдіктерді жасыл қалемшелеудің технологиялық процесін жасау. Жабайы жемісті өсімдіктерді жасыл қалемшелеудің технологиялық процесі әзірленеді және енгізіледі және питомникте әр түрдің кемінде 20 данасы мөлшерінде көбейту үшін көшеттер алынады. Қажетті шикізатты жинау процесін реттеу.
2. Таза культура алу және қиын тамырланатын өсімдіктер тобына жататын жабайы жеміс өсімдіктерін микроклонды көбейту. Жабайы жеміс өсімдіктерінің түрлерді микроклонды көбейту технологиялары әзірленеді, таза культура алынады, микро қалемшелеу жүргізіледі және питомникте әр түрдің кемінде 50 данасы мөлшерінде көбейту үшін көшеттер алынады.
3. Өткізу нарығына маркетингтік зерттеулер жүргізу, тұтынушыларды анықтау және алынған өнімді сату шарттарын жасасу.
4. Тұтынушылардың тапсырыстарына сәйкес кемінде 7 сирек түрді қамтитын жабайы жеміс өсімдіктерінің питомнигін салу және жұмысын ұйымдастыру.
5. Жыл сайынғы көшет өндірісін қамтамасыз ету
Жабайы жемісті сирек кездесетін түрлерді қалемшелеу және микроклонды көбейтудің әзірленген және сыналған технологиялары генофондты сақтау, коллекциялық екпелерді қалыптастыру, жеміс өнімдерін өндіруде, жасыл қала құрылысында пайдалану үшін олардың көбеюінің негізін қамтамасыз етеді. Питомник салынып, кем дегенде 7 түрді (Сиверс алмасы, Недзвецзкий алмасы, кәдімгі өрік, Алматы доланасы, жоңғар доланасы, Іле ұшқаты, Тяньшань шетені, Іле бөріқарақаты, Мейер қарақаты және т.б.) қамтитын жабайы жемісті сирек өсімдіктер топтамасы құрылады.
Күтілетін нәтижелер. Жетісу Алатауының сирек кездесетін жабайы жемісті түрлерінің генетикалық жағынан бірдей (1-3 жасар) көшеттері таза культураны алу, микроклонды көбейту, қалемшелеу әдістерімен питомникте кемінде 7 түрді көбейту үшін алынатын болады.
Сирек кездесетін жабайы жемісті түрлердің көшеттері генофондты көбейтуге және сақтауға, коллекциялық екпелерді қалыптастыруға, сирек кездесетін жабайы жемісті өсімдіктердің жеміс өнімдерін өндіруге және көгалдандыруда қолдануға негіз болады (Сиверс алмасы, Недзвецкий алмасы, кәдімгі өрік, Алматы доланасы, жоңғар доланасы, Іле ұшқаты, Тяньшань шетені, Іле бөріқарақаты, Мейер қарақаты және т.б.).
Алдын ала жоспарланған өнімнің қажеттілігі мен сатылуы бойынша Жетісу облысының нарығы зерттелді. Қазіргі уақытта «Алтын-Емел» МҰТП, «Жоңғар-Алатау» МҰТП-мен өзара ғылыми-шығармашылық ынтымақтастық туралы, оның ішінде Жетісу Алатауының бірегей түрлерін сақтау және қалпына келтіру жөніндегі іс-шараларды ұйымдастыру туралы шарттар жасалды. Сондай-ақ, көгалдандырушылармен, жеміс питомниктерімен алынған көшеттерді тамыр сабағы ретінде сату үшін, елді мекендерді көгалдандыру ұйымдарымен (ЖК Багым, ЖК G4, ЖК 7-SU) келісімдер жасалды.
Жоба жетекшісі: БАХТАУЛОВА АЛЕФТИНА СЕМБАЕВНА. . 21.01.2021 жылдан бастап Басқарма мүшесі – І. Жансүгіров атындағы Жетісу университетінің ғылыми жұмыс жөніндегі проректоры қызметін атқарып келеді. 60 – тан астам астам ғылыми еңбектердің авторы , оның ішінде 10 жарияланым – Scopus, 7 – Web of Science және, КОКСНВО -8, РИНЦ – 24 мақала, халықаралық конференциялар – 6, кітаптар – 6, патент-4, монография-4.
Сертификат-кәсіпкерлік негіздері бойынша базалық курс, бизнес-инкубатор МОЅТ, 02.04.2018; «Ғылыми – зерттеу қызметін және халықаралық ынтымақтастықты ұйымдастыру» Сертификат-Семинар және тренинг (72 сағат), Алматы қ., 29.05.2021, Сертификат (00521/NR-0012/3); Білім беру саласындағы Менеджмент: үрдістер мен сапа (72 сағат), Алматы қ., 14.12.2021, Сертификат (001121/GR-005/3).
Жоба орындаушылары:
– КАРАШОЛАКОВА ЛАЗЗАТ НАУШАБАЕВНА – Жетекші ғылыми қызметкер. Хирша индексі: Scopus базасында 3, Web of Science базасында – 2. Scopus Author ID: 56150915900; Researcher ID: A-9903-2015; ORCID: 0000-0003-1476-2463.
– КАМБАРОВА АЙГЕРИМ – Ғылыми қызметкер. ORCID 0000-0003-1317-5080 Профильге сілтеме https://orcid.org/my-orcid?orcid=0000-0003-1317-5080
– КАРИПБАЕВА РАСИМА КУРМАНАЛИЕВНА – Кіші ғылыми қызметкер.
– ЗАКИРУЛЫ ОЛЖАС – Коммерцияландыру жөніндегі маман.
– МУКУШЕВА ДИНАРА АМАНГЕЛЬДИНОВНА – Бас есепші.
Ғылыми тағылымдамалар және біліктілікті арттыру
1. Bakhtaulova A., Oksikbayev B., Atabayeva A., Ukusheva T., KanagatovaA. Technology of Malus Sieversii softwood cuttingfor conservation of wild fruit forests on theterritory of Zhongar-Alatau National Park in Kazakhstan PP-APR12-022Abstracts / Journal of Biotechnology 305S (2019) S56–S57https://doi.org/10.1016/j.jbiotec.2019.05.200
2. Bakhtaulova A., Abdildauly, A., Ukusheva, T.K., Atabayeva, A.M. Structure of the radial parenchyma of annual shoots of wild species of Tian-Shan mountainash (Sorbus tianschanica Rupr.) IOP Conference Series: Earth and Environmental Science, 2021, 677(4), 042045 doi:10.1088/1755-1315/677/4/042045
3. Bakhtaulova A., R K Karipbayeva Cytostructure of the radial parenchyma of annual shoots of wild species of Meyer’s currant (Ribes Meyeri Maxim.) AGRITECH-III-2020 IOP Conf. Series: Earth and Environmental Science 548 (2020) 072021 IOP Publishing doi:10.1088/1755-1315/548/7/072021
1. Қарашолақова Л.Н., Кушнаренко С.В., Мұхитдинова З.Р., Мұхитдинов Н.М. Іле ұшқаты (Lonicera iliensis Pojark.) өсімдігін клон арқылы көбейту және тұқымдарының биологиялық өсу ерекшеліктері // Вестник КазНУ. Серия биологическая. – 2011. – № 6 (52). – С. 120-123. КОКСОН
2. Kushnarenko S.V., Aralbaeva M.M., Karasholakova L.N., Romadanova N.V., Krasavin V.F., Rakhimbaev I.R. Establishing in vitro shoot culture of potato for cryogenic bank development in Kazakhstan // Abstracts of 15th European Congress on Biotechnology, Istanbul, Turkey, September 23-26, 2012. – P. 191. WoSQ1
3. Кушнаренко С.В., Карашолакова Л.Н., Абидкулова К.Т. Сохранение ex situ редкого и исчезающего казахстанского вида Lonicera iliensis // Plant biology and biotechnology international conference. Almaty, May 28-30, 2014. P. 262.
4. Kushnarenko S.V., Karasholakova L.N.,Romadanova N.V.Ex situplant conservation biotechnology in Kazakhstan // Abstracts of 17th European Congress on Biotechnology, Lecce, Italy, 15-18 May, 2014. S30.WoSQ2
5. Ромаданова Н.В., Мишустина С.А., Карашолакова Л.Н., Аралбаева М.М., Кабулова Ф.Д. Абидкулова К.Т., Кушнаренко С.В. Введение в культуру in vitro дикорастущих видов Berberis флоры Казахстана и Узбекистана // Вестник КазНУ. Серия биологическая. – Алматы, 2015. –№ 3 (65). – С. 346-354. КОКСОН
6. Romadanova N.V., Mishustina S.A., Karasholakova L.N., Reed B.M., Kushnarenko S.V Creation of an in vitro collection of Berberis spp // International conference on “New approaches in biotechnology and biosciences”. Agra, India, 2016. – Р. 10.
7. Romadanova N.V., Mishustina S.A., Karasholakova L.N., Reed B.M., Kushnarenko S.V. In vitro collection of cultivars and wild forms of Berberis spp for creation the cryobank // Journal of Biotechnology. – 2016. – V. 231. – P. S39. (Abstracts of European Biotechnology Congress, Riga, Latvia, 05-07 May 2016). WoSQ2
8. Ромаданова Н.В., Мишустина С.А., Карашолакова Л.Н., Аралбаева М.М., Рахимбаев И.Р., Кушнаренко С.В. Создание коллекции in vitro дикорастущих видов Berberis sp. // Бюллетень Государственного Никитского ботанического сада №121. – 2016 г. – С. 69-76. КОКСОН
9. Кушнаренко С.В., Ромаданова Н.В., Карашолакова Л.Н., Мишустина С.А., Аралбаева М.М., Жоламанова С.Ж., Рахимбаев И.Р. Усовершенствованные протоколы криоконсервации апикальных меристем для создания криобанка генетических ресурсов растений // Материалы VII Международной научно-практической конференции, посвященной 30-летию отдела биотехнологии растений Никитского ботанического сада. 2016. С. 152-153. РИНЦ
10. Romadanova N., Kushnarenko S., Karasholakova L. Development of a common PVS2 vitrification method for cryopreservation of several fruit and vegetable crops//In Vitro Cellular & Developmental Biology – Plant. – 2017. Volume 53, Issue 4, – P. 382–393. DOI 10.1007/s11627-017-9849-y. Scopus 51 процентиль, WoSQ2
11. Ромаданова Н.В., Серадж Н.А., Нурманов М.М., Карашолакова Л.Н. Введение в культуру in vitroдикорастущей яблони Malus sieversii / Ізденістер, нəтижелер – Исследования, результаты. – 2017. № 3 (75). – С. 103-110. КОКСОН
12. Romadanova N.V., Mishustina S.A., Karasholakova L.N., Kushnarenko S.V. Optimization of barberry micropropagation and cryopreservation // 2nd International Conference Plant Cells In Vitro: Fundamentals & Applications, Vienna,Austria, June 26-27, 2017. – P. 23.
13. Romadanova N.V., Machmutova I.A.,Karasholakova L.N., Kushnarenko S.V. Optimization of barberry micropropagation // Научный журнал «Eurasian Journal of Applied Biotechnology», 2017, № 2. DOI: 10.11134/btp.2.2017.7 КОКСОН, ВИНИТИ