Ғылыми мектеп – бұл белгілі бір пәндегі беделді көшбасшының теориялары мен идеяларын ұстану негізінде қалыптасатын әртүрлі мәртебелер мен құзыреттіліктердегі ғалымдардың ғылыми қауымдастығы. Бұл белгілі бір ғылыми саладағы зерттеулердің жоғары деңгейімен, ғылыми беделімен, жоғары білікті ғылыми кадрларды даярлаумен танымал болған қауымдастық.

Ғылыми мектептер екі жолмен қалыптасады:

1. Ғылыми мектептің жетекшісі ғылыми мектептің басқа ғалымдары мен оқушылары арасында танылатын идеяларды, теорияларды ұсынады. Бұл жолда ғылыми мектеп мүшелері көшбасшы ұсынған идеяны, теорияны дамытуға, түзетуге бағытталған.
2. Идеялар мен теориялар ғылыми мектептің қызметі барысында қалыптасқан ғалымдарды біріктіреді. Идеяны, теорияны ғылыми мектептің жетекшісі алға тартқанымен, ғылыми мектептің әр ғалымы дамуға, идеяны, теорияны түзетуге жеке қатысады. Бұл жолда идея ғалымдардың бірлескен күш-жігерімен өрбиді, дамиды және түзетіледі.

Ғылыми мектептер ғылыми қызметтің барлық функцияларын орындайды: зерттеу процесінде білім өндіру, олардың таралуы және ұлғаюы.

Ғылыми мектептің негізгі функцияларының бірі ғылым докторларын даярлау болып табылады, сондай-ақ ғылыми мектепті бағалау кезінде дайындалған докторлық диссертациялардың саны ескеріледі. Диссертациялық зерттеулер Жалпы ғылыми бағыт шеңберінде көпжылдық ынтымақтастық пен сабақтастықпен байланысты толық қалыптасқан ғылыми мектептер құрған ғылыми қоғамдарда орындалады. Ғылыми мектептің жетекшісі мен мүшелері жаңадан бастаған зерттеушілерден (студенттер, магистранттар, докторанттар) ғылыми және дүниетанымдық пікірлестерді қалыптастыруға ұмтылады. Ғылыми мектеп жұмысының маңызды көрсеткіші ғылыми мектептің әрбір мүшесінің жүргізіп жатқан зерттеулерінің жан-жақтылығы болып табылады.

Ғылыми мектепте тек мұғалім мен оқушылардың өзара әрекеттесуі ғана емес, сонымен қатар оқушылар арасындағы тығыз қарым-қатынас бар. Осы себепті ғылыми мектептер ғылыми-зерттеу жұмыстарында білім мен түрлі тәсілдер жарысын жүргізуге мүмкіндік береді.

Ғылыми мектеп ғылым саласындағы жаңа идеялар мен теориялардың дамуына ықпал етеді. Ғылыми мектептер бастамашылықпен, тәуелсіздікпен, дамудың ішкі импульсінің болуымен, мақсаттылықпен, сенімнің беріктігімен, қол жеткізілгенге қанағаттанбауымен сипатталады, сонымен қатар педагогикалық функциялармен сипатталады.

Университеттегі ғылыми мектептің маңызды міндеттерінің бірі-ғалым — оқытушыларды даярлау-бұл жағдайда ғылыми ғана емес, ғылыми-педагогикалық мектеп туралы да айтуға болады.

Ғылыми-педагогикалық мектеп – бұл ғылыми зерттеулер мен жоғары білікті кадрларды даярлауды жүргізетін ғалымдар мен педагогтардың қауымдастығы, басқаша айтқанда, бұл жалпы бағыт бойынша біріктірілген, басшының басшылығымен жұмыс істейтін, құрамында ғылым докторлары, жас ғалымдар, оқытушылар бар қауымдастық. Негізгі сипаттамалары – өнімді ғылыми-педагогикалық қызмет, ұрпақтар сабақтастығы, ғылыми бағытты және халықаралық және отандық ғылыми және педагогикалық қоғамның жоғары деңгейдегі зерттеулерін тану.

Ғылыми-педагогикалық мектепті қалыптастыру шарттары:

– «мұғалім-оқушы» бірнеше буынының болуы;

– осы салада қабылданған басқалардан ерекшеленетін бірыңғай бірегей зерттеу тәсілі;

– ЖОО-да ғылыми мектеп тақырыбы бойынша докторантураның болуы;

– ғылыми мектепке қатысушылардың біліктілігінің тұрақты өсуі.